Trần Thế Vinh nghiệm lại đời thơ - Vĩnh Thông

Có lẽ Trần Thế Vinh là cái tên không còn xa lạ đối với những người yêu thơ tỉnh An Giang và đồng bằng Sông Cửu Long. Cầm bút từ những năm 1980, đến năm 2010, anh đã xuất bản được sáu tập thơ. Tôi chỉ biết và đọc Trần Thế Vinh trong vài năm gần đây, nhưng đã nhiều lần “bị” thơ anh làm rung động. Chất dân dã là yếu tố đầu tiên phải kể đến khi nói về thơ Trần Thế Vinh. Thơ anh chủ yếu viết theo lối truyền thống, thỉnh thoảng chúng ta bắt gặp những sự phá cách tự do đến “hào phóng”, nhưng vẫn giữ một lề lối rất “chân quê” mà không chạy theo thời thượng. Chất dân dã luôn được lồng vào từng tứ thơ, xuyên suốt chiều dài và chiều sâu của thơ Trần Thế Vinh.

Năm 2010, nhà thơ Trần Thế Vinh cho ra đời thi phẩm Nghiệm & Khổ cuối một vần thơ, do Nhà xuất bản Phương Đông và Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật An Giang xuất bản. Theo thiển ý của người viết bài nầy, Nghiệm & Khổ cuối một vần thơ là sự đúc kết chặng đường khá dài của Trần Thế Vinh qua hơn ba mươi năm cầm bút, một đợt “nghỉ giải lao” mà theo tác giả là để: “Chiêm nghiệm mình và lãng đãng với thơ ca” (Thơ trong đêm chờ sáng). Quả thật những bài thơ trong tập đúng như cái tên mà anh đã đặt: Nghiệm. Xuyên suốt tập thơ, người đọc có cơ hội bắt gặp cái “nghiệm” của nhà thơ về cuộc đời, về tình yêu, về những mâu thuẫn đời thường luôn thường trực bên chúng ta…

Tập thơ được chia làm hai phần, phần một là Nghiệm, phần hai là Và khổ chót một vần thơ. Ở phần đầu, nhà thơ tập trung vào những chiêm nghiệm rất đời thường, về cuộc sống, về đường thơ, về những người nông dân quê nhà, về cái tôi bản ngã, về sự già nua của con người trước tạo hóa… Ở phần sau, tác giả chủ yếu viết về những hình ảnh của quê hương, đâu đó chúng ta sẽ thoáng bắt gặp dòng Cửu Long và dãy Thất Sơn hòa nhịp cùng nhau trong thơ Trần Thế Vinh.

Nếu như mở đầu tập thơ, Trần Thế Vinh đã viết:

“Khoác áo nhà thơ

Thi nhân là hành giả bày mâm khẩu nghiệp

Nhóm lên ngọn lửa cảm xúc

Như ánh lân tinh

Tan vào mây gió xanh tươi, vàng đục…”

(Nghiệm)

Thì 37 bài thơ trong tập chính là 37 ánh lân tinh, nhiều màu sắc nhưng vẫn mang một điểm chung, đó là quy về chữ “nghiệm”. Mặc dầu đôi lúc, người thơ bất lực với đời thơ và tự an ủi mình: “Bản thảo trắng / Qua đêm. Ta in lên trời / Như mây như gió, tìm nơi ta về…” (Bản thảo trắng), cứ tưởng chừng nó sẽ: “Tan vào mây gió xanh tươi, vàng đục…” nhưng không, nó vẫn: “Âm ỉ cháy / Giữa lòng minh tâm vô lượng”, để rồi tác giả đã nhận ra rõ về đời thơ hay chính là đời mình: “Vạn biến vào cõi niết bàn còn lắm bi, ai…” (Nghiệm).

Với quê nhà, Trần Thế Vinh đã hết sức sâu sắc khi viết về những người nông dân thân thuộc. Anh không đề cập nhiều đến những vất vả của họ, mà chú trọng khắc họa vẻ đẹp tâm hồn hào phóng của người Nam Bộ. Độc giả sẽ bắt gặp hình ảnh người nông dân ra đồng bị đứt một ngón chân, nhưng không sao, bởi vì: “Đâu phải mỗi bình minh không có nỗi buồn số phận / Móng chân tưa mép hôm qua còn chín dấu / Mỗi mùa…” Đối với họ, cấy cày mới là chuyện quan trọng, mất một ngón chân chẳng là gì cả:

“Nói chuyện này, ông bảo rằng xưa…

Khi đất ngày nay đã hai, ba mùa trĩu hạt

Việc cấy cày cũng khác

Kể làm gì

Chuyện mất mát một ngón chân!…”

(Vẽ một bàn chân)

Vùng đất Bảy Núi quê hương được nhà thơ dành nhiều cảm xúc nhứt. Mỗi ngọn núi là mỗi miền đất hứa, mỗi khe đá là mỗi dấu tích quê, núi và anh hội ngộ như duyên phận. Khi viết về Bảy Núi, anh đã cảm nhận:

“Đá thở  

Từ nhịp tim lòng  

Ta chim về núi ngó trông lại mình  

Bìm bịp gọi tiếng thất tình  

Gió trời trở ngọn mưa in. Trái mùa…”

(Thất Sơn)

Đặc biệt, núi Dài - nơi nhà thơ sanh ra và lớn lên, gia đình anh như đã đồng hành cùng ngọn núi: “Ba mươi năm trôi qua / Ba mươi ngọt đắng riêng mình / Núi và tôi bấy nhiêu lần chia tay, gặp gỡ.” Để rồi miền đất hứa ấy được tác giả cất giữ trong tâm hồn: “Mỗi lần đi / Và lần về. Tôi như người mang nợ / Trước cây cỏ, núi rừng, hang động, suối khe...” (Núi Dài và tôi).

Hình ảnh ngày Thanh minh trên vùng núi đồi Tà Pạ cũng đi vào thơ Trần Thế Vinh, để cuối cùng vẫn là sự chiêm nghiệm rất độc đáo mà gần gũi. Cứ ngỡ, đó chỉ là chép người chép việc, nhưng thực tế có sự nhìn nhận bằng con mắt trải đời, thậm chí “xem thường” đời, lối suy tư như “đùa cợt” nhưng đầy sâu sắc:

“Tà Pạ thanh minh. Rực màu 

Phố vui - Như thể chết sao mà buồn… 

Rượu thịt - Nhang khói âm dương 

Cùng say một bữa thế thường rồi thôi!”

(Một ngày trên núi cõi âm)

Với tình yêu, tác giả Nghiệm & Khổ cuối một vần thơ ghi lại cảm xúc của người đợi chờ và thất vọng: “Anh quen nếm đắng cay / Không giữ kịp một hột để muối lại tâm hồn / Nêm vào bài thơ tình sau cuối” (Trong một phút và bài thơ sáu khổ). Đôi lúc lại là sự tinh nghịch đáng yêu:

“Dọc đường  

Ý tại tình cờ  

Phải chi con gái bây giờ cài trâm  

Chiều buồn ngồi nhớ xa xăm 

Ta làm thằng ngốc, chuốt trâm tặng nàng!”

(Dọc đường thơ)

Để rồi đôi lúc nhìn lại, thấy mình thật sự đã già trước trò đùa của con tim, góc nhìn của nhà thơ đi từ cái xa xôi rộng lớn đến cái gần gũi bé nhỏ bên cạnh con người: “Ngọn gió cũ, qua đêm / Luồng vào khe cửa, thốc rối tàn tro thời gian / Ta nghe buốt tim / Từ sợi tóc mới mọc / Bạc trắng” (Bài thơ tình số 15). Hoặc là: “Khắc vào cây cổ thụ - Ta / Hình như dấu chấm, ngã qua xế chiều!” (Về ở với rừng).

Lắm khi, đó là hy vọng, dù chỉ mong manh: “Xuân về. Xuân về… / Ta cám ơn em / Đã mấy mươi năm tiệc chưa tàn cuộc / Ly rượu tình mãi mãi còn xuân” (Xuân tái sinh). Cuộc vui nào rồi cũng phải tàn, nhưng đối với nhà thơ, cuộc vui vẫn còn đọng lại nơi sâu thẳm tâm hồn, khi con người chưa tắt hy vọng thì “ly rượu tình mãi mãi còn xuân”.

Với hình ảnh mùa nước nổi, Trần Thế Vinh hướng sự suy tưởng về thân phận con người. Trong bài thơ Cánh đồng trắng, tác giả khắc họa tinh tế cả thiên nhiên lẫn con người giữa mùa nước nổi, để nêu bật tính “không chịu khuất” của vạn vật trước trò đùa của tạo hóa, để gửi sự tin tưởng chắc nịch của mình vào vùng đất: “Cánh cò mò đêm về đoàn viên sự sống”, “Ngọn bông súng trồi đầu thả nước”, “Thả những miếng mồi mưu sinh”… Có khi là hình ảnh người con gái đối chọi với thiên nhiên khắc nghiệt, với cuộc đời lắm những truân chuyên:

“Lao xao đồng trắng bóng thuyền

Em lo kê lại mái hiên đời mình

Lụt tràn đỏ vạt bình minh

Chia hai dòng nước

Theo tình có, không”

(Mùa lụt lao xao)

Cuộc sống của xứ đồng bưng ăn sâu vào tiềm thức của người con xứ núi, khiến nhà thơ đã đôi lần xao xuyền. Bằng những hình ảnh rất đẹp và nhẹ nhàng, không biết do cố tình hay vô ý trong sự sắp đặt ngôn từ mà anh đã hết sức tinh tế khi viết những câu thơ:

“Ở Thanh Điền viên, chiều vơi vơi nắng ngày

Bảng lảng khói - từ bếp lửa bập bùng chái bếp

Hẹn mai hay mốt... khi bão lòng thấm mệt

Gọi cá điêu hồng lên nhả bóng trăng khuya!”

(Thơ viết ở Thanh Điền viên)

Đến những vùng đất xa lạ nhưng dào dạt nghĩa tình, xúc cảm đâu đó lại trào lên. Mỗi cuộc tương ngộ là một lần thắp lửa ủ ấm tâm hồn, để rồi sau đó lại phải chia xa. Hợp tan vốn là chuyện tất yếu, biết vậy nhưng tác giả vẫn cảm thấy nghẹn lòng:

“Thôi về nhé - Hỡi chiều qua ta đến

Sẽ dò tìm theo dấu cũ ta quen

Sẽ hẹn, như lần đầu không hẹn

Miệt đồng bưng ta nén giọt thơ buồn”

(Chiều ở Si Ma Cai)

Tuy vậy dù có đi đâu, nhà thơ vẫn luôn đau đáu về quê nhà, nơi có những cánh đồng hòa cùng ngọn khói bay dài theo năm tháng:

“Đường trơn thác đổ, mây giăng giăng

Tây Bắc. Giang hồ mới nửa đêm trăng

Chưa hết canh hai nhớ ơi là nhớ

Dạt khói đồng bằng, rơm rạ mùa riêng...”

(Tản mạn dọc đường Tây Bắc)

Kết thúc tập thơ vẫn là sự chiêm nghiệm, và lần nầy là tình yêu. Có lắm lúc, con người không hiểu nổi và không cưỡng lại được những bất cập trong cõi mình. Trần Thế Vinh cũng thế, đã thấy trăng, đã đuổi theo trăng, đã đùa giỡn với trăng, nhưng vẫn không thể chạm đến được.

“Em

Quá khứ đi về, như một dấu chân riêng

Lần theo đó

Giữa canh mưa, trú mình làm nơi chốn

Có một lần say

Ta ngửa nghiêng, lẫn lộn

Trăng hay em, thao thức suốt đêm dài...”

(Theo trăng)

Khép lại tập thơ, có thể thấy Trần Thế Vinh “lắc léo” dẫn dụ người đọc đến những ý tưởng tưởng chừng như chẳng có gì đặc biệt, nhưng lại được diễn đạt một cách triết lý. Anh khá thành công ở lục bát, sự ngắt nhịp khéo léo đã tạo nhạc tính cho mỗi bài lục bát. Có thể tạm nhận định như đã nói ở phần đầu, Nghiệm & Khổ cuối một vần thơ là một đợt “nghỉ giải lao” để Trần Thế Vinh tự “nghiệm” lại chặng đường thơ - đường đời của mình. Qua tập thơ, có lẽ cái “nghiệm” của nhà thơ sẽ khiến nhiều người đọc phải suy gẫm.

 

VĨNH THÔNG

(Bài đăng trên Tập san Văn nghệ Tri Tôn)