Nghiên cứu sâu sắc về tín ngưỡng dân gian người Hoa ở Châu Đốc

Quyển sách được thực hiện trên cơ sở công trình Tín ngưỡng dân gian người Hoa Châu Đốc của nhà nghiên cứu Vĩnh Thông, từng được trao Giải Ba A - Giải thưởng Văn nghệ dân gian năm 2024.

Theo tác giả, TP. Châu Đốc (tỉnh An Giang) trước đây, nay gồm phường Châu Đốc và phường Vĩnh Tế là đô thị hình thành chưa đầy ba thế kỷ, nhưng sớm có sự cộng cư, giao thoa văn hóa giữa các dân tộc Kinh, Khmer, Hoa, Chăm… Hệ thống tín ngưỡng, tôn giáo của các tộc người thể hiện rõ quá trình này. Trong đó, có tín ngưỡng dân gian người Hoa Châu Đốc.

Tác giả Vĩnh Thông nhận định: “Người Hoa Châu Đốc vừa bảo tồn truyền thống, vừa biến đổi để thích ứng, đồng thời đóng góp nhiều giá trị văn hóa cho Châu Đốc nói riêng, Nam Bộ nói chung”. Quả vậy, qua quá trình sinh sống, lập nghiệp, người Hoa Châu Đốc đã hình thành bản sắc riêng trong văn hóa tín ngưỡng dân gian, mang tính đặc thù. Với góc nhìn văn hóa học và phương pháp thực địa, tác giả Vĩnh Thông đã làm rõ từng vấn đề qua gần 250 trang sách.

Từ các vấn đề lý luận và thực tiễn, nhà nghiên cứu Vĩnh Thông đi sâu vào từng mảng vấn đề về tín ngưỡng dân gian người Hoa ở Châu Đốc như các hình thái tín ngưỡng dân gian (thờ tổ tiên, gia thần, nhiên thần, nhân thần, thánh mẫu và nữ thần), các nghi lễ mang tính chất tín ngưỡng (lễ, tết, nghi lễ vòng đời)… Qua đó, tác giả kỳ công đúc kết đặc điểm, vai trò tín ngưỡng dân gian người Hoa Châu Đốc rất toàn diện, sát đáng.

Đọc sách, người đọc hiểu thêm về những tín ngưỡng dân gian rất hay của người Hoa ở Châu Đốc, ví dụ như quan niệm về các vị thần bảo trợ cho thai phụ, trẻ sơ sinh, tập tục kiêng cữ trong thai kỳ và trẻ nhỏ. Hay những chi tiết như lễ thôi nôi với người Hoa thì gọi là lễ mãn niên (nghĩa là tròn năm). Người Hoa cũng tin vào mâm đồ vật để trẻ nhỏ bốc, qua đó dự đoán tương lai làm ngành nghề gì như người Việt, gọi là nghi thức thí nghệ. Độc đáo hơn là trong văn hóa Triều Châu, người đến 15 tuổi sẽ được làm lễ xuất hoa viên, đánh dấu sự trưởng thành. Tục lệ nổi bật là nghi lễ cắn đầu gà với ước mong trẻ trưởng thành sẽ như Lâm Đại Khâm, vị trạng nguyên đời nhà Minh.

Tác giả Vĩnh Thông cho rằng, những nghi lễ mang tính chất tín ngưỡng của người Hoa chịu sự ảnh hưởng của quan niệm “lễ” trong Nho giáo. Lễ mang giá trị chế ước con người vào khuôn khổ, đặc biệt là mình mẫu người “quân tử” với Nho gia. Người Hoa Châu Đốc trong quá trình cộng cư đã gìn giữ, cải biên, tiết chế để thích ứng với môi trường mới.

Tín ngưỡng dân gian của người Hoa ở Châu Đốc, tỉnh An Giang là quyển sách nghiên cứu đáng đọc!

ĐĂNG HUỲNH

(Bài đăng trên Báo Cần Thơ, số 69, 2025)